Każdy praktyk stosujący Techniki Emocjonalnej Wolności (EFT) nieuchronnie staje przed dwoma podstawowymi pytaniami: Czym jest EFT i jak działa? 

Z biegiem czasu pojawiały się w związku z tym różne wyjaśnienia, począwszy od uznania EFT za technikę terapeutyczną i samopomocową w redukcji stresu, po teorie obejmujące mechanizmy neurobiologiczne, a nawet subtelne systemy energetyczne ciała. W tym artykule zagłębimy się w niektóre z tych teorii, mechanizmów i rozważań, jednocześnie włączając w to opublikowane badania i poglądy, by przedstawić tutaj wszechstronne zrozumienie tego, w jaki sposób EFT wydaje się działać z taką skutecznością i bezpieczeństwem.

W wydaniu “Explore Journal” z listopada 2018 r. (1) autor artykułu, dr David Feinstein, przedstawia kilka hipotez dotyczących tego, w jaki sposób mechanizmy działania EFT mogą wyjaśniać szybkość i skuteczność EFT:

-EFT/opukiwanie punktów wysyła sygnały regulujące do obszarów mózgu pobudzonych wcześniej przez element protokołu ekspozycji wyobrażeniowej

-protokoły EFT/opukiwania punktów mogą modyfikować nieadaptacyjne, wyuczone wzorce emocjonalne u ich podstaw neuronalnych, z niezwykłą skutecznością

Każda z tych koncepcji wymaga głębszego spojrzenia na to, jak te procesy mogą zachodzić, a oto kilka rozważań na temat podstawowych mechanizmów. Chciałbym szczególnie podziękować Davidowi za obszerną publikację, eksplorującą nasze rozumienie EFT oparte o badania kliniczne wielu badaczy z całego świata.

Stymulacja układu pierwotno-naczyniowego wpływająca na układ limbiczny i nie tylko

EFT wykorzystuje stymulację uderzeniową/opukiwaniem określonych punktów akupunkturowych w górnej części ciała w obrębie układu pierwotno-naczyniowego, nowo odkrytego systemu mikrokrążenia wbudowanego w struktury powięziowe. Istnieją pewne dowody na to, że protokoły opukiwania EFT wydają się powodować regulację układu limbicznego w dół, podobnie jak nakłuwanie określonych punktów akupunkturowych. Stwierdzono, że stymulacja tych punktów powoduje “rozległą dezaktywację układu limbiczno-paralimbiczno-neokortykalnego” według Fang i in. (2). 

Badania przeprowadzone przez Hui (3) i współpracowników wykazały, że stymulacja określonych punktów za pomocą igieł wysyła sygnały dezaktywujące do ciała migdałowatego, hipokampu i innych obszarów mózgu związanych ze strachem i bólem.”Badania fMRI i PET dotyczące akupunktury w powszechnie używanych punktach akupunkturowych wykazały znaczący wpływ modulujący na układ limbiczny, para limbiczny i podkorowe struktury szare” – Hui et al. (4). Wykazano również, że stymulacja igłowa danych punktów moduluje ból, zmniejsza poziom kortyzolu i ma inne korzystne działanie neuroendokrynne.

Opukiwanie punktów akupunkturowych generuje sygnały elektryczne poprzez transdukcję mechano sensoryczną, w której komórki przekształcają bodziec mechaniczny w aktywność elektryczną. Niektóre z tych punktów wykazują mniejszy opór elektryczny, a tym samym zwiększoną przewodność elektryczną, bardziej niż sąsiednie punkty (4). Kwestia znaczenia wykorzystania określonych punktów opukiwanych w EFT w przeciwieństwie do stosowania “punktów pozorowanych” została omówiona w metaanalizie z 2018 roku autorstwa Church i wsp. (5), która wskazała, że “czynnik akupresury był czynnikiem aktywnym, a efekty nie wynikały wyłącznie z efektu placebo, niespecyficznych efektów jakiejkolwiek terapii ani czynników innych niż akupresura.”

Ekspozycja psychologiczna w połączeniu z dezaktywacją układu limbicznego poprzez stymulację opukiwaniem

Podczas sesji EFT klient zwykle przywołuje na myśl nieprzyjemne/ niepokojące uczucie lub przypomina sobie traumatyczne wspomnienie, bądź wyobraża sobie stresującą sytuację jako formę łagodnej ekspozycji psychologicznej. Powoduje to aktywację sygnałów pobudzenia w mózgu, wywołując negatywny stan emocjonalny wraz z wszelkimi powiązanymi doznaniami fizycznymi, które mogą z nimi współwystępować. Jednocześnie do struktur układu limbicznego wielokrotnie wysyłane są przeciwstawne sygnały dezaktywujące. To może następnie spowodować, że dana osoba wróci do poprzedniego stanu bez doświadczania wzmożonej reakcji emocjonalnej.

Zmiany w pobudzeniu neuronalnym

Nadal prowadzone są badania mające na celu zbadanie potencjalnych mechanizmów neuronalnych, z powodu których podczas używania metody EFT następuje dezaktywacja stanów pobudzenia. Testy z wykorzystaniem funkcjonalnego obrazowania metodą rezonansu magnetycznego (fMRI) dostarczyły pewnych spostrzeżeń co do tej koncepcji. 

W 2019 roku Stapleton i in. (6) porównali obrazy fMRI sprzed i po serii sesji EFT zastosowanych u osób otyłych w celu zmniejszenie pragnienia jedzenia, potwierdzając założenie, że opukiwanie punktów akupunkturowych może wysyłać sygnały, które bezpośrednio wpływają na aktywność mózgu w sposób ukierunkowany. Pomiędzy pierwszym a drugim skanem zaobserwowano istotne zmniejszenie aktywacji bocznej kory oczodołowej oraz zmniejszenie aktywności w górnym zakręcie skroniowym.

Podczas gdy za pomocą opukiwania EFT obszary nadaktywne mogą być efektywnie regulowane w dół, istnieje również potrzeba, aby aktywować i zwiększać aktywność neuronalną w niektórych sytuacjach. Obrazy mapujące mózg za pomocą magnetoencefalografii (MEG) wykazały, że zastosowanie EFT podczas jednej sesji w pracy nad lękiem przed lataniem zmniejszyło aktywność w obszarach limbicznych i w móżdżkowych związanych z reakcją strachu, jednocześnie zwiększając aktywność w obszarach wykonawczych, które pośredniczą w reakcjach limbicznych na bodźce stresowe.(7)

Według Feinsteina (1) badania z wykorzystaniem obrazowania pokazują, że opukiwanie punktów akupunkturowych zmienia poziomy pobudzenia w obszarach mózgu związanych z konkretnymi problemami, co również koresponduje z doświadczeniami klinicznymi. W protokołach psychologii energetycznej klient przywołuje na myśl sytuacje, które wywołują niepożądane reakcje psychologiczne (takie jak złość lub lęk) lub pożądane reakcje (takie jak zwiększenie pewności siebie). Opukiwanie wydaje się wysyłać regulujące sygnały do obszarów mózgu, które zostały pobudzone przez krótki kontakt z problematycznymi scenami (ekspozycja). 

Wybierając sceny, na których skupia się klient podczas opukiwania, praktycy psychologii energetycznej mogą precyzyjnie “celować” regulujące sygnały w określone problemy. Jest to zgodne z hipotezą, że opukiwanie punktów akupunkturowych wysyła regulujące sygnały do obszarów mózgu pobudzanych przez komponent wyobrażeniowy protokołu. Trwają badania obrazowe z użyciem psychologii energetycznej, które mogą dostarczyć potwierdzających lub zaprzeczających dowodów dla tego założenia.

Neuroplastyczność i rewizja głębokiego uczenia się emocjonalnego

Pytaniem, które nurtowało badaczy przez wiele lat, było, czy głęboko zakorzenione reakcje emocjonalne mogą być zaktualizowane lub zmienione. Badania z wykorzystaniem technik takich jak funkcjonalne obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (fMRI) sugerują, że EFT może modulować aktywność w obszarach mózgu związanych z przetwarzaniem i regulacją emocji, a w rezultacie wspierają założenie, że EFT ułatwia zmiany neuroplastyczne, przekształcając ścieżki neuronalne związane z reakcjami emocjonalnymi i regulacją stresu. 

Praca Nadera nad zdolnością neuroplastyczną mózgu, zdefiniowaną jako zdolność mózgu do tworzenia i reorganizacji połączeń synaptycznych, szczególnie w odpowiedzi na uczenie się lub doświadczenie, położyła podwaliny pod zrozumienie, że mózg można “przeprogramować” i można nauczyć się nowych reakcji. 

Zgodnie z artykułem Feinsteina (1) “późniejsze badania z udziałem ludzi wykazały, że afektywny komponent wspomnienia strachu mógł zostać zneutralizowany “bez zmiany rzeczywistego wspomnienia danego stresującego zdarzenia”. Szczególne znaczenie dla psychoterapii miały eksperymenty, które wywoływały doświadczenia i reakcje wyraźnie przeciwne do tych, których można było oczekiwać lub spodziewać się we wcześniejszych zachowaniach.

Rekonsolidacja pamięci

Zgodnie z teorią rekonsolidacji pamięci, gdy osoby znajdują się w środowisku, w którym mogą bezpiecznie przywołać emocjonalnie naładowane lub traumatyczne wspomnienia, jak na przykład podczas sesji EFT, wspomnienia te i związane z nimi wyuczone reakcje emocjonalne lub powstałe w rezultacie przekonania, wchodzą w stan niestabilności, czyniąc je podatnymi na modyfikację i “aktualizację”. 

Wyuczone reakcje emocjonalne to informacje zebrane z faktycznych wspomnień, tj. odczuwane odczucia oraz decyzje lub przekonania utworzone na podstawie szczegółów wspomnienia danego zdarzenia. Przywoływanie niepokojącego wspomnienie i jednoczesne opukiwanie akupunktów wraz z określonymi wypowiadanymi na głos frazami procedury EFT może zakłócić proces konsolidacji pamięci, prowadząc do reorganizacji “nieprzystosowawczych sieci pamięci” i tworząc nowe ścieżki neuronalne, które można następnie zintegrować z systemem pamięci i wpłynąć na reakcje danej osoby oraz jej perspektywy na przyszłość.

Bruce Ecker w książce “Unlocking the Emotional the Emotional Brain”, pisze, że “badania nad pamięcią wykazały, że uczenie się, któremu towarzyszą silne emocje, tworzy obwody neuronalne w podkorowej pamięci ukrytej, które są wyjątkowo trwałe i zwykle trwają przez całe życie”. Te niekorzystne wspomnienia emocjonalne „bez naszej świadomości przekształcają przeszłość w oczekiwanie na przyszłość”.

Proces, w wyniku którego wyuczone reakcje mogą po aktywacji zostać przekształcone, tworząc w ten sposób nowe, zaktualizowane ścieżki neuronalne, następnie integrując się z systemem pamięci i zastępując  wcześniejsze ograniczające przekonania na swój i otaczającego świata temat, nazywa się rekonsolidacją pamięci. 

Jeśli koncepcja rekonsolidacji pamięci następuje zgodnie z tym, o czym pisał Feinstein i inni, wówczas “sposób, w jaki wspomnienia są tworzone, przechowywane, odzyskiwane, modyfikowane, aktualizowane i używane” (Alberini i LeDoux) może zostać zmieniony za pomocą EFT. Wykazano również, że rekonsolidacja pamięci jest trwalsza niż trening wygaszania, który jest podstawą terapii ekspozycji.

Teoria odczulania ciała migdałowatego i przeciwwarunkowania

Inna teoria stojąca za skutecznością EFT sugeruje, że EFT działa na zasadzie odczulania ciała migdałowatego, a następnie przeciwdziałania reakcjom na stres. Wysoki poziom stresu może początkowo zwiększyć objętość ciała migdałowatego, ale przewlekły stres może prowadzić do jego zmniejszenia.Ciało migdałowate bierze udział w regulacji emocji, rozpoznawaniu twarzy i przetwarzaniu emocji. 

Badania wykazały, że większa objętość ciała migdałowatego jest powiązana z zaburzeniami zachowania, takimi jak lęk, depresja i stany lękowe. Odczulanie ciała migdałowatego może wystąpić, gdy ciało migdałowate nauczy się poprzez doświadczenie, że coś nie jest już niebezpieczne. Liczne badania pokazują znaczenie statystyczne w zmniejszonej reakcji lękowej, na przykład w przypadku fobii, takich jak strach przed owadami i strach przed lataniem, co sugeruje, że taki mechanizm może występować.

Przeciwwarunkowanie ma na celu zastąpienie niechcianych reakcji lub zachowań pożądanymi. Jest to często charakterystyczny efekt zastosowania metody EFT. Terapeutycznie proces ten łączy niepożądane zachowanie lub reakcję z neutralnym lub pozytywnym bodźcem, aby stworzyć nowe skojarzenie, jako sposób przeprogramowania w mózgu. 

W języku EFT zauważamy poznawczą zmianę, kiedy klient osiąga nową, zaktualizowaną perspektywę, np. na to, dlaczego czuł się niekochany jako dziecko, co później wpływało na jego postawę i zachowania wobec dorosłych, których nie prosił o pomoc, ponieważ czuł, że na to nie zasługuje.

Celem przeciwwarunkowania jest zmiana tego, jak dana osoba się czuje lub reaguje w obliczu pewnych okoliczności w teraźniejszości. Przeciwwarunkowanie, stosowane w terapii poznawczo-behawioralnej, jest powszechnie używane w leczeniu fobii, zaburzeń lękowych, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) i uzależnień, po to, aby pomóc w tworzeniu nowych pozytywnych skojarzeń. 

Efekt placebo, relacje terapeutyczne i EFT

Choć często pomijany, efekt placebo może znacząco przyczynić się do skuteczności interwencji EFT. Efekt placebo to wpływ przekonania na ciało. Może obejmować obniżenie percepcji bólu i poprawę samopoczucia. Badania pokazują, że oczekiwanie poprawy może aktywować uwalnianie endorfin, dopaminy i innych neuroprzekaźników związanych z przyjemnością, nagrodą i łagodzeniem bólu. Niedawne badania podkreśliły siłę placebo w promowanie wyników leczenia, nawet jeśli uczestnicy byli świadomi otrzymania placebo. Mimo iż rola placebo w skuteczności EFT pozostaje nieznana, badania wykazały, że stymulacja punktów innych niż standardowo stosowane w procedurze EFT nie zapewnia takich samych skutecznych efektów.

Podczas gdy metoda EFT może być z powodzeniem samodzielnie stosowana jako działanie neuro regulacyjne na co dzień, to jest ona powszechnie stosowana w kontekście terapeutycznym zarówno w pracy indywidualnej, jak i z praktykiem (w pol.trenerem). 

W tym drugim przypadku relacja terapeutyczna może zaoferować współczującego i umiejętnego praktyka, co oczywiście może zbudować poczucie bezpieczeństwa, mające wpływ na uzyskane efekty sesji. Zgodnie z kilkoma badaniami opublikowanymi na pubmed.ncbi.nlm.nih.gov, wykazano że relacja między pacjentem a klinicystą jest istotnym elementem leczenia psychologicznego i fizycznego oraz przyczynia się do efektu placebo, którego zakres nie był mierzony w badaniach klinicznych z wykorzystaniem EFT.

Teoria poliwagalna i regulacja autonomicznego układu nerwowego

Teoria poliwagalna opracowana przez dr Stephena Porgesa, opisana w jego książce “The Polyvagal Theory Neurophysiological Foundations of Emotions, Attachment, Communication, and Self-regulation”, oferuje nam wgląd w fizjologiczny wpływ EFT na autonomiczny układ nerwowy (AUN). Opisuje ona układ nerwowy mózg-ciało, który reguluje reakcje autonomicznego układu nerwowego typu walka-ucieczka-zamrożenie (a także wpływa na inne układy, w tym układ neuroendokrynny, układ sercowo-naczyniowy i trawienny), co może znacząco wpłynąć na zdolność danej osoby do swobodnego wyboru działań i myśli. 

EFT może sprzyjać regulacji AUN, przesuwając osoby ze stanu pobudzenia współczulnego układu nerwowego w kierunku przywspółczulnej dominacji „brzusznego nerwu błędnego”. Angażując nerw błędny i wspierając fizjologiczne rozluźnienie, EFT może ułatwić regulację emocjonalną oraz wpłynąć pozytywnie na odporność. 

Autonomiczne reakcje na sytuacje wyzwalające, często powiązane z wcześniejszymi traumatycznymi doświadczeniami, mogą powodować automatyczną reakcję współczulną typu “walcz lub uciekaj” lub, w przypadku innych postrzeganych zagrażających doświadczeń, wyłączenie aktywacji nerwu błędnego grzbietowego lub reakcję zamrożenia. Dzięki łagodnym technikom do pracy traumą można nauczyć się nowej (zaktualizowanej) reakcji na bodźce wywołujące wcześniej np. strach i mieć łatwiejszy dostęp do bardziej neuroregulowanej reakcji na różne stresujące sytuacje życiowe.

Zdrowy przywspółczulny układ nerwowy z silnymi reakcjami nerwu błędnego w sytuacjach stresowych wspiera zdrowie emocjonalne i fizyczne. Jednym ze sposobów pomiaru tej zdolności jest podwyższony poziom zmienności rytmu serca (HRV) i koherencja serca (HC). Badania wykazały pozytywne wyniki w przypadku HRV i HC również w przypadku stosowania EFT. Podwyższona zmienność rytmu serca jest zwykle dowodem na to, że organizm może lepiej przystosowywać się do wielu różnych zmian. Ludzie z wysoką zmiennością tętna są zwykle mniej zestresowani i szczęśliwsi.

W badaniu przeprowadzonym w 2019 roku przez Bacha, Groesbecka i in. (10) „zaobserwowano pozytywne trendy w zakresie HRV i HC, a korzyści utrzymywały się w trakcie obserwacji, co wskazuje, że EFT ma pozytywny wpływ na zdrowie, a także poprawia samopoczucie psychiczne”

Inne kwestie, które mogą pojawić się podczas sesji EFT z terapeutą, mogą również obejmować:

Neurobiologia interpersonalna, systemy koregulacji i zaangażowania społecznego (SES)

EFT, szczególnie gdy jest praktykowane w kontekście terapeutycznym, może aktywować systemy zaangażowania społecznego, opisane przez Porgesa. Zgodnie z teorią poliwagalną, SES współpracuje z układem współczulnym i przywspółczulnym w celu regulacji funkcji fizjologicznych i oferuje jednostce mieszankę stanów neurofizjologicznych, w tym zarówno aktywację, jak i uspokojenie, które pomagają ludziom angażować się społecznie. 

System zaangażowania społecznego jest aktywowany, gdy ludzie czują się bezpiecznie, co ułatwia nawiązywanie kontaktów z innymi. To z kolei sprzyja koregulacji między poszczególnymi osobami. Można to opisać jako sytuację, w której dwie osoby tworzą w swojej obecności wspierające, współczujące środowisko, w wyniku czego są w stanie lepiej zarządzać emocjami i zachowaniami. Koregulacja może pomóc ludziom uspokoić i zarządzać wewnętrznymi bodźcami zmysłowymi lub sytuacjami zewnętrznymi. Nacisk na więzi interpersonalne i dostrojenie może zwiększyć skuteczność EFT we wsparciu zdrowia emocjonalnego i relacji międzyludzkich.

Epigenetyka i ekspresja genów

Kolejne badania wykazały, że interwencje typu umysł-ciało, w tym EFT, mogą modulować ekspresję genów zaangażowanych w stan zapalny, funkcje odpornościowe i szlaki reakcji na stres. Badania te podkreślają potencjalną rolę EFT we wspieraniu odporności komórkowej i zdrowia poprzez mechanizmy epigenetyczne.

Pojawiające się opublikowane dowody sugerują, że EFT może wpływać na ekspresję genów i regulację epigenetyczną, zapewniając molekularną podstawę dla niektórych jego fizjologicznych efektów terapeutycznych. W badaniach klinicznych odnotowano wiele różnych zmian fizycznych, w tym zmniejszenie stężenia kortyzolu, zwiększenie markerów układu odpornościowego (IgA), obniżenie ciśnienia krwi itp.

W 2016 roku Church i wsp. (12) stwierdzili, że 10 sesji EFT z weteranami wojennymi cierpiącymi na zespół stresu pourazowego PTSD wykazało “znaczącą różnicę w ekspresji 6 genów (P < .05) w porównaniu poziomów ekspresji sprzed i po interwencji u uczestników otrzymujących sesje EFT”.

Ponadto, w badaniu przeprowadzonym 2016 roku przez Maharaj (13) mierzącym zmiany epigenetyczne w MRNA śliny stwierdzono, że “w wielu genach związanych z ogólnym stanem zdrowia stwierdzono różnicową ekspresję między EFT a grupą kontrolną (p < 0,05). Co więcej, w tym samym badaniu wykazano, że geny ulegające zróżnicowanej ekspresji są powiązane z procesami odpornościowymi, pro- i przeciwzapalnymi, a także procesami neuronalnymi w mózgu. Dziesięć z 72 genów ulegających różnej ekspresji zidentyfikowano jako obiecujące cele dalszych badań”.

Podsumowanie

Badając różnorodne teorie i perspektywy związane z EFT, staje się oczywiste, że jego skuteczność wynika potencjalnie z połączenia czynników neurobiologicznych, psychologicznych i społecznych. Włączając te spostrzeżenia do praktyki i nadal angażując się w interdyscyplinarną współpracę i badania, możemy dalej udoskonalać nasze rozumienie tego, jak działa EFT oraz optymalizować jego skuteczność terapeutyczną z korzyścią dla poszczególnych osób jak i społeczności na całym świecie.

Źródła:

  1. Feinstein, D, Energy psychology: Efficacy, speed, mechanisms, EXPLORE: The Journal of Science and Healing, Elsevier, Nov. 15, 2018
  2. Fang J, Jin Z, Wang Y, et al.. The salient characteristics of the central effects of acupuncture needling: Limbic–paralimbic–neocortical network modulation. Hum Brain Mapp.
  3. Hui KK, Liu J, Makris N, et al.. Acupuncture modulates the limbic system and subcortical gray structures of the human brain: Evidence from fMRI studies in normal subjects. Hum Brain Mapp. 2000;9(1):13–25
  4. Hui KK, Liu J, Marina O, et al.. The integrated response of the human cerebro-cerebellar and limbic systems to acupuncture stimulation at ST 36 as evidenced by fMRI. Neuroimage. 2005;27(3):479–496 
  5. Church, D., Stapleton, P., Yang, A, Gallo, F., Is Tapping on Acupuncture Points an Active Ingredient in Emotional Freedom Techniques? A Systematic Review and Meta-analysis of Comparative Studies. The Journal of Nervous and Mental Disease, Vol. 206, No. 10, October 2018
  6. Stapleton, P. B., Trude, R., Mackintosh, G., Sparenburg, E., Sabot, D., & Carter, B. (2019). Online delivery of emotional freedom techniques in the treatment of food cravings and weight management: a randomised controlled trial. OBM Integrative and Complementary Medicine, 4(4).
  7. Di Rienzo, F., Saruco, E., Church, D., Daligault, S., Delpuech, C., Gurret, J. M., … & Guillot, A. (2019). Neuropsychological correlates of an energy psychology intervention on flight phobia: a MEG single-case study.
  8. Pedreira, M. E., Pérez-Cuesta, L. M., & Maldonado, H. (2004). Mismatch between what is expected and what actually occurs triggers memory reconsolidation or extinction. Learning & memory, 11(5), 579-585.
  9. Unlocking the Emotional Brain, by Bruce Ecker, Robin Ticic, Laurel Hulley, Routledge Publishing, 2012.
  10. Bach D, Groesbeck G, Stapleton P, Sims R, Blickheuser K, Church D. Clinical EFT (Emotional Freedom Techniques) Improves Multiple Physiological Markers of Health. J Evid Based Integr Med. 2019 Jan-Dec;24:2515690X18823691. doi: 10.1177/2515690X18823691. PMID: 30777453; PMCID: PMC6381429.
  11. Bach, D., Groesbeck, G., Stapleton, P., Sims, R., Blickheuser, K., & Church, D. (2019). Clinical EFT (Emotional Freedom Techniques) Improves Multiple Physiological Markers of Health. Journal of evidence-based integrative medicine, 24, 2515690X18823691. https://doi.org/10.1177/2515690X18823691
  12. Church, D., Yount, G., Rachlin, K., Fox, L., & Nelms, J. (2016). Epigenetic effects of PTSD remediation in veterans using Clinical EFT (Emotional Freedom Techniques): A randomized controlled pilot study. American Journal of Health Promotion, 1-11. doi:10.1177/0890117116661154
  13. Maharaj, M. E. (2016). Differential gene expression after Emotional Freedom Techniques (EFT) treatment: A novel pilot protocol for salivary mRNA assessment. Energy Psychology: Theory, Research, and Treatment, 8(1), 17–32. doi:10.9769/EPJ.2016.8.1.MM

Artykuł oryginalnie zamieszczony na stronie https://www.efttappingtraining.com/eft-article/how-does-eft-work-exploring-the-mechanisms-of-emotional-freedom-techniques/, tłumaczenie Iwona Kotłowska, za zgodą Craiga Weinera z EFT Tapping Training Institute™.